De dagen zijn kort, een dikke wolkenlaag maakt de dag grijs en het lijkt alsof de ochtendschemer overgaat in de avondschemering. Op die dagen kan het soms moeilijk zijn om lichtpuntjes te vinden. Op die dagen kan de fantasie helpen om je weer te verbinden met de zonnige kan van het leven.
Een bekende vorm van meditatie is de geleide fantasie (of guided imagery in het Engels). Deze vorm van meditatie kan een belangrijke rol spelen in de regulatie van het zenuwstelsel. In dit artikel leg ik uit hoe geleide fantasie helpt het zenuwstelsel om uit een staat van overprikkeling of “alarm” terug te keren naar een meer evenwichtige en rustige toestand.
Geleide fantasie
Geleide fantasie is een ontspanningstechniek waarbij je positieve, kalmerende mentale beelden voor de geest haalt, vaak met behulp van een therapeut of een audio-opname . Het is gebaseerd op het idee dat de geest en het lichaam nauw verbonden zijn en dat mentale beelden fysieke reacties kunnen oproepen.
De belangrijkste rol bij de regulatie van het zenuwstelsel is het activeren van het parasympathische zenuwstelsel (het “rust- en verteringssysteem”) en het verminderen van de activiteit in het sympathische zenuwstelsel (het “vecht-of-vlucht-systeem”).
Welke bewezen effecten heeft een geleide fantasie op het zenuwstelsel?
- Verlaging van Stress en Angst: Door je voor te stellen dat je op een veilige, vredige plek bent, kan geleide fantasie signalen van veiligheid naar je hersenen sturen. Dit helpt de stressrespons te kalmeren.
- Fysiologische effecten: De activering van het parasympathische systeem kan leiden tot fysiologische veranderingen zoals:
- Verlaging van de hartslag.
- Verlaging van de bloeddruk.
- Vertraging van de ademhaling.
- Ontspanning van de spieren.
Wetenschappelijk onderzoek
Geleide fantasie wordt breed erkend als een ontspanningstechniek die via de geest-lichaam connectie actief bijdraagt aan de regulatie van het zenuwstelsel door een kalmerende respons op te wekken. In wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van geleide fantasie is een relatie met factoren als stress, angst, en pijnmanagement gevonden.
- Angstvermindering: Studies, zoals een onderzoek naar het effect op angst, spierpijn en vitale functies, tonen aan dat geleide fantasie de staat van angst significant kan verminderen (bron 1). De daling in angst duidt op een verschuiving in de zenuwstelselactiviteit.
- Hersengolven: Er is ook onderzoek dat suggereert dat geleide fantasie een invloed kan hebben op de hersenactiviteit, bijvoorbeeld door het verhogen van alfa-hersengolven (geassocieerd met ontspanning en rust) (bron 2).
- Fysiologische Parameters: Onderzoek richt zich ook op de meting van fysiologische parameters die de zenuwstelselregulatie weerspiegelen, zoals hartslagvariabiliteit (HRV). Een hogere HRV wordt geassocieerd met een gezonder, flexibeler zenuwstelsel dat goed kan reageren op stress. Hoewel niet alle zoekresultaten dit direct noemen, wordt de invloed van oefeningen (zoals ontspanningstechnieken) op het autonome zenuwstelsel en het immuunsysteem erkend (bron 3).
Bronnen
Hieronder vind je de links naar de wetenschappelijke bronnen die de effecten van guided imagery (geleide fantasie) op het zenuwstelsel en gerelateerde metingen bespreken. De eerste twee bronnen zijn artikelen uit de biomedische literatuur via PubMed Central (PMC); de derde is een nieuwsbericht van het Radboudumc over de algemene invloed van oefeningen op het zenuwstelsel.
| Bron nr en link | Titel | Beschrijving |
| 1 Link | Effect of guided imagery on anxiety, muscle pain, and vital signs in… | Onderzoek naar het effect van geleide fantasie op angst, spierpijn en vitale functies. |
| 2 Link | Investigating the Impact of Guided Imagery on Stress, Brain… | Onderzoek naar de impact van geleide fantasie op stress, hersenactiviteit (alfakracht) en cognitieve prestaties. |
| 3 Link | Oefeningen beïnvloeden het autonome zenuwstelsel en immuunsysteem – Radboudumc | Nieuwsbericht over de invloed van oefeningen op het autonome zenuwstelsel en immuunsysteem. |
Grondleggers
Graag zet ik drie belangrijke grondleggers van therapieën die geleide fantasie gebruiken in het zonnetje. Zij ontwikkelden methoden, waarbij gebruik werd gemaakt van het onbewuste en de symbolische taal van de psyche voor therapeutische doeleinden.
Johannes Heinrich Schultz
Johannes Heinrich Schultz (1884-1970) was een Duitse psychiater. Hij wordt vaak genoemd in de context van de vroege ontwikkeling van ontspanningstechnieken die met mentale beelden werken. Hij heeft de Autogene Training (AT) geïntroduceerd.
De Autogene Training (AT), een invloedrijke ontspanningstechniek die in de jaren 30 is ontwikkeld. Hoewel AT in de eerste plaats een vorm van diepe ontspanning door zelfsuggestie is, bevat het ook oefeningen die gebruikmaken van geleide fantasiebeelden.
- Focus: Het aanleren van het lichaam om te ontspannen (zwaarte, warmte, rustige hartslag en ademhaling) door middel van herhaling van korte formules.
- Geleide Fantasie-component: De hogere stadia van de AT omvatten het oproepen van gekleurde beelden en concrete objecten (zoals een bloem of een berg) om diepere psychische processen te beïnvloeden en te verwerken.
Hanscarl Leuner
Hanscarl Leuner (1919-1996) was eveneens een Duitse psychiater. Hij wordt beschouwd als de grondlegger van een specifieke psychotherapeutische methode die volledig is gebaseerd op het gebruik van innerlijke beelden: Katathym Imaginatieve Psychotherapie (K.I.P.), die in de jaren ’50 is ontwikkeld.
De Katathym Imaginatieve Psychotherapie (K.I.P.) staat ook bekend als Symbooldramaof Katathym Beeldbeleven.
- ‘Katathym’: Dit komt van het Grieks (kata = erbij horend, thymos = hart/ziel/gemoed) en benadrukt dat de beelden door emotie gekleurd zijn.
- Methode: De cliënt gaat in een ontspannen staat liggen en wordt gevraagd om een startmotief (bijvoorbeeld een weide, een berg, of een boom) te imagineren. De therapeut begeleidt de cliënt verbaal door deze innerlijke fantasiewereld.
- Doel: De beelden en de symboliek die spontaan verschijnen, ontsluiten onbewust materiaal, conflicten, en overlevingspatronen. Dit materiaal wordt vervolgens nabesproken en verwerkt in de context van de therapeutische relatie.
Helen Bonny
Een andere invloedrijke figuur, vooral in de Verenigde Staten, is de musicus en therapeute Helen Bonny (1921-2010). Zij introduceerde de Guided Imagery and Music (GIM).
De Bonny Method of Guided Imagery and Music (BMGIM) is een ervaringsgerichte therapie waarbij klassieke muziek wordt gebruikt om innerlijke, dynamische beelden op te roepen en te verkennen. De muziek fungeert als een ‘cothereut’ en faciliteert de beelden en het emotionele proces, wat leidt tot diepgaande psychologische inzichten en verwerking.
Oplossingsgerichte coaching
Een therapievorm waarbij de kracht van de (kinderlijke) fantasie wordt gebruikt om tot oplossingen te komen, is de Oplossingsgerichte therapie (OGT), of Solution-Focused Brief Therapy (SFBT). Dit is een kortdurend en resultaatgericht coachingstraject, die ik veel in mijn praktijk toepas.
Kernidee
De methode van Oplossingsgerichte therapie richt zich niet op het analyseren van problemen uit het verleden, maar juist op het bouwen aan de gewenste toekomst en het benutten van reeds aanwezige sterke punten en successen.
De werkwijze is in de 80-er jaren ontwikkeld door Steve de Shazer en Insoo Kim Berg, en hun collega’s bij het Brief Family Therapy Center (BFTC) in Milwaukee, Verenigde Staten.
Zij ontdekten tijdens het werken met multi-probleemgezinnen dat het niet altijd nodig was om een diepgaande analyse van de problemen te maken om tot effectieve verandering te komen. Door de focus te verleggen naar oplossingen die de cliënt al in zich had, konden ze sneller en efficiënter resultaten boeken. De aanpak is mede beïnvloed door het werk van de strategische systeemtherapie, met name het werk van de Mental Research Institute (MRI) in Palo Alto.
Hoe verloopt zo’n coaching sessie?
Het uitgangspunt bij coaching sessie – gebaseerd op de Oplossingsgerichte Therapie – is dat de cliënt de expert is van zijn eigen leven. Daarbij worden een aantal specifieke vragen en technieken gebruikt.
1. Van Probleem naar Doel
Je beschrijft jouw probleem “Wat gaat er niet goed?”. Samen formuleren we een behandeldoel van het coachingstraject. Daarbij ligt de nadruk op een positieve en concrete beschrijving van de gewenste toekomst.
2. De Wondervraag (Miracle Question)
Dit is een van de beroemdste technieken in OGT. De therapeut stelt een hypothetische vraag om de cliënt te helpen zijn gewenste toekomst levendig voor te stellen.
“Stel dat vannacht, terwijl je slaapt, een wonder gebeurt en het probleem waarvoor je hier bent is opgelost. Omdat je sliep, weet je het niet. Wat is dan het eerste, kleine verschil dat je morgenochtend zult merken, waardoor je beseft dat het wonder is geschied?”
3. Coping en uitzonderingen
Samen zoeken we naar momenten in het verleden of heden waarin het probleem minder ernstig was of zelfs afwezig was (de uitzonderingen).
- We bekijken naar de manieren van omgaan met de huidige situatie: “Hoe hou je het vol? Wat doe je om ervoor te zorgen dat de situatie niet erger wordt?”
- We kijken naar uitzonderingen op de situatie: “Wanneer was het probleem er niet, of was het minder erg? Wat deed je toen anders?”
4. Concrete stappen
Nadat er een antwoord is gegeven op de wondervraag, de coping en uitzonderingen in beeld zijn gebracht, help ik je om concrete en haalbare stappen te identificeren, die je dichterbij het gewenste doel kunnen brengen.
